LOS ÒMIS PETITS

Que i a ua raça d’Òmis Petits que daubuns apèran los nans. Los Òmis Petits n’an pas un pè de haut. Que demoran devath tèrra e peus traucs deus ròcs, que’s còhan de bonets borruts, que pòrtan lo peu long e la barba tanben, que’s vesteishen de roi a la mòda vielha, que’s cauçan d’esclòps d’argent, e que’n van armats de sabres e de lanças. Aqueras creaturas ne son pas de la raça deus crestians. Ne moriràn pas qu’a la fin deu monde, mes ne tornaràn pas arrevitar entà estar jutjadas. Los Òmis Petits ne son pas maishants, e tanplan que’vs renden servici. Se’us voletz véder tots blaus de colèra, n’atz pas sonque a cridar : « coac ! coac ! coac! », pr’amor las aucas que’us baten a grans còps de bèc cada còp que’us encontran. Se’us voletz véder contents com pinçans, digatz :
« Riga, raga,
Qu’es anueit la paga ! »
D’auts còps, los Òmis Petits que’s muishavan de temps en temps. Adara, ne n’enteni pas mes a parlar. Lhèu que’s son despaïsats. Lhèu ne gausan pas mes sortir lo jorn, en causa deu maishantèr deu monde, o per crenta d’estar batuts per las aucas, a grans còps de bèc. Los Òmis Petits que minjan e que beven com nosauts. Aquí com s’amassan tot çò qu’an besonh. D’ua sason a l’auta, la tèrra que pòrta diferentas crubadas : hen au mes de junh, hroment au mes de julhet, arrasims e milh au mes de seteme. Que i a tanben fruta de tot ordi, qui vienen cadua en lo son temps, e lo bestiar gròs e menut. Tot aquò qu’es entaus crestians. Cadun qu’ac pòt véder e tocar a son plaser. Mes qu’i a tanben un aut ordi de crubadas, un aut ordi de fruts de tota sòrta, un aut ordi de bestiar gròs e menut, que los crestians ne pòden just pas jamés véder ni tocar. Tot aquò que creish a l’un còp, entaus Òmis Petits, pendent la nueit de Sent Solivèstre, despuish lo
sococ dinc a miejanueit, e tot que deu estar arrecaptat devath tèrra, despuish miejanueit dinc au só lhevat. Pendent mes de sèt òras, donc, los Òmis Petits que son forçats de tribalhar com a las galèras. Puish qu’an enqu¨èra ua òra just entà carrejar e mudar lo son aur jaune, los sons pialòts de dobles loïs e de quadruples d’Espanha que guardan dens los traucs de ròcs. S’aqueth aur jaune ne veid pas la lutz un còp l’an, que’s poireish e que vad tot roi. Lavetz, los Òmis Petits ne’n hèn pas mei cas, e que’u getan.
D’après Contes de Gasconha – Segonda Garba
Joan Francés Bladèr.
Edicions Per Noste – 1985.

VOCABULARI
Daubuns : cèrtas personas.
Se cohar : méter quauquarren suu cap.
Borrut : cobèrt de pelusons, pelut.
Arrevitar : ressuscitar.
Pinçan : sòrta d’ausèth.
Muishar : har véder.
Despaïsà’s : cambiar de país.
Crubada : çò que balha la tèrra au cap d’ua annada.
Carrejar : transportar.
Mudar : cambiar de plaça.
Pialòt : un petit hèish, un cèrt nombre de quauquarren.
Vàder : deviéner.

COMPRENENÇA – REFORMULACION
1. Qui son los Òmis Petits ?
2. On viven ?
3. Com son vestits ?
4. E son crestians ?
5. E son maishants ?
6. Que cau har entà’us esmaliciar ?
7. E entà’us har plaser ?
8. Perqué ne’s muishan pas mes aus crestians ?
9. Que pòrta la tèrra entaus crestians ?
10. Quan creish tot çò que pòrta la tèrra entaus Òmis Petits ?
11. Que deven donc har lavetz los Òmis Petits ?
12. E que deven har tanben dab lo son aur ?

COMPRENENÇAAPREGONDIDA
1. E coneishetz d’autas legendas qui semblan aquera ?
2. Quaus son los elements qui’s restacan au monde deu meravilhós, de la magia e deu sorcierumi ?

PRACTICA DE LA LENGA
1) «Que’s cauçan d’esclòps d’argent» (l.3) : Com se conjuga lo vèrbe cauçar au present de l’indicatiu ?
2) Que i a vèrbes deu permèr grop qui altèrnan au present de l’indicatiu com lo vèrbe aperar (l.1) qui hè : qu’apèri, o cohar (l.3) qui hè : que còhi. Conjugatz aqueths dus vèrbes puish trobatz d’auts exemples de vèrbes similars dens lo tèxte (permèr grop en « -ar »).
3) Los vèrbes deu tresau grop que s’acaban per «-er» a l’infinitiu. Trobatz-ne dens lo tèxte. Trobatz-ne qui siin conjugats. Arreconstituitz lo paradigma.
4) Tobatz vèrbes deu tresau grop qui hèn tanben l’alternança com los deu permèr grop e conjugatz-los.
5) «Que’s vesteishen de roi» (l.3) : De quin grop es aqueth vèrbe ? Çò qu’es la soa caracteristica ? Com se conjuga ? Que s’apèra aquò un vèrbe incoatiu. Que n’i a deu segond qui ne son pas incoatius, com lo vèrbe dromir. La soa conjugason que sembla la deus vèrbes deu tresau grop. Trobatz-la.
6) Que i a dens lo tèxte los tres vèrbes irregulars : estar, aver e anar. Trobatz-ne las fòrmas dadas dens lo tèxte e arreconstituitz los paradigmas.

EXPRESSION PERSONAU
Ensajatz d’inventar en quauques mots o d’escríver en quauques linhas lo començament d’ua legenda, d’un conte oniric, d’un raconte de hadas.